در سال‌های اخیر، هوش مصنوعی در داوری مقالات علمی: فرصت‌ها، چالش‌ها و خطاهای رایج به یکی از کلیدواژه‌های اصلی بحث در نشریات معتبر تبدیل شده است. پیشرفت الگوریتم‌های تحلیل متن، یادگیری عمیق و پردازش زبان طبیعی باعث شده ابزارهای AI بتوانند نه‌تنها در اصلاح زبانی کمک کنند، بلکه قابلیت ارزیابی انسجام منطق، شناسایی خطاهای استدلالی و حتی تشخیص داده‌های مشکوک را نیز داشته باشند. ناشران بزرگی مانند Springer و Elsevier وارد فاز آزمایشی برای استفاده از این فناوری‌ها شده‌اند و نتایج اولیه، هم امیدبخش و هم بحث‌برانگیز بوده است. با وجود پشتوانه فناوری، این مسیر همچنان پر از ظرایف اخلاقی، خطر خطا و پرسش‌های پیچیده در مورد قضاوت علمی باقی مانده است.
هوش مصنوعی در داوری مقالات علمی: فرصت‌ها، چالش‌ها و خطاهای رایج
فرصت‌ها
۱- افزایش سرعت فرایند داوری
یکی از بزرگ‌ترین مزایای AI، کاهش زمان داوری از چند ماه به چند روز است. به‌عنوان مثال، سیستم StatReviewer که در مجلات پزشکی استفاده می‌شود، در عرض چند ساعت، آماره‌ها، روششناسی و فرمت گزارش را بررسی می‌کند و به داوران انسانی تحویل می‌دهد.
۲- شناسایی سرقت علمی و داده‌های تکراری
ابزارهایی مانند iThenticate AI-enhanced توانایی کشف الگوهای بازنویسی هوشمند یا پارافریز ماشینی تولید شده توسط GPTها را دارند، که در نسخه‌های قبلی شناسایی‌پذیر نبودند.
۳- استانداردسازی ارزیابی
فناوری‌های AI می‌توانند چک‌لیست‌های ارزیابی را یکسان کنند. مثلاً در مجلات روانشناسی، الگوریتمی طراحی شده که طبق دستورالعمل APA، تمام ارجاعات و ساختار نتایج را بهطور یکسان بررسی کند.
۴- کمک به نویسندگان در پیش‌داوری
پژوهشگران پیش از ارسال، می‌توانند از AI برای کشف اشکالات آماری یا ناسازگاری داده‌ها استفاده کنند. این باعث کاهش نرخ ریجکت اولیه می‌شود.